Wayang betekent pop en toneel. Het wordt als naam gebruikt voor zes verschillende vormen van wajang en voor verschillende soorten verhalen. Kenmerkend voor wajang is dat het gebruik maakt van een vast repertoire van verhalen met vaste personages en vaste types. De personages spreken in het Oud-Javaans, het Kawi, dat het publiek niet begrijpt. De komische clowns-bediendes, panakawans, spreken wel gewoon Javaans en zorgen voor sociaal-maatschappelijke reflectie van de opvoering. De dalang, de poppenspeler of leider, verzorgt de begeleiding van de gamelan.

Er zijn verschillende soorten wajang:

·Kulit & Gedhog : platte leren poppen die tegen een scherm gespeeld worden.

·Golek ; Tengul & Cepak ; ronde houten poppen die op een open toneel gespeeld worden

·Klitik of Krucil, platte houten poppen die op een open toneel gespeeld worden

·Topeng ; gemaskerde dansvoorstellingen

·Wong: ongemaskerde dansvoorstellingen

·Beber prenten die op een rol getekend zijn en waarbij telkens een nieuwe afbeelding wordt getoond.

Het wajangrepertioire:

·De Javaanse Panji- en Damar Wulan verhalen

·De Arabische Menak verhalen (Amir Hamzah), met een sterk islamitische karakter

·De Wayang Purwa: de zogenaamde 'oude' wajang, de Mahabharata en Ramayana, hebben hun oorsprong in India en zijn meer dan 2000 jaar oud en hebben een hindoeïstisch karakter. De Mahabharata is het verhaal over de strijd tussen de vijandige neven de Pandawa en de Korawa. De Pandawa, de vijf broers Yudistira, Bima, Arjuna en de tweeling Nakula en Sadewa erven de troon van hun vader Pandu. De Korawa's betwisten dit recht, omdat hun blinde vader Dasarata zijn troon tijdelijk aan Pandu, de vader van de Pandawa, heeft afgestaan. In een dobbelspel verkwanselt de oudste Pandawa zijn rechten op de troon aan de Korawa's. Rivaliteiten treden op, die uiteindelijk leiden tot de verdrijving van de Pandawa. Nadat zij machtige bondgenoten gevonden hebben, waaronder de vorst Kresna, proberen zij hun rechten op het rijk te herkrijgen. Het komt tot een groot gevecht, waarin uiteindelijk alle honderd Korawa en de Pandawa de dood vinden. Op het slagveld blijft uiteindelijk Parikesit, de kleinzoon van Arjuna, als enige over. Alle Javaanse vorsten stammen direct van hem af.

Gelegenheden voor het opvoeren van wajang

Wajangvoorstellingen worden opgevoerd bij bepaalde gelegenheden, zoals:

·Belangrijke feestdagen in een mensenleven: geboorte, besnijdenis en huwelijk

·Belangrijke religieuze feestdagen zoals de geboorte van de profeet en Nieuwjaar

·De Bersih Desa, het jaarlijkse feest waarbij het dorp wordt 'gereinigd'

·Ruwat voorstellingen die gegeven worden als het kwaad bij kinderen moet worden afgezworen. Dat is bijvoorbeeld het geval bij een ongunstig aantal kinderen of bij een bepaalde verhouding jongens en meisjes in het gezin.

Wajangvoorstelling

Een wajangopvoering verloopt volgens een vaste volgorde van scènes.

1. Een lovende beschrijving van het eerste rijk. De belangrijkste karakters worden opgevoerd in een koninklijk paleis of in het verblijf van de goden (afhankelijk van het lakon).

2. De koning en zijn ministers zijn bijeengekomen om een bepaald probleem in het koninkrijk op te lossen: een huwelijk met problemen, het afweren van een vijandelijke aanval, de ontvoering van een kind etc.

3. In deze scène verplaatst het verhaal zich naar het koninkrijk van de vijanden. De vijandige koning bespreekt zijn problemen met zijn gevolg, beslist wat hij moet doen en trekt ten strijde.

4. In een woud vindt een eerste strijd plaats om duidelijk te maken welke personen voor welke partij vechten. In deze strijd vallen geen doden en hij eindigt altijd onbeslist. Figuren die rechts van de poppenspeler staan opgesteld behoren tot de 'goede' partij en figuren die links staan opgesteld tot de 'slechte' partij.

5. De held van het verhaal komt rond middernacht op. Hij houdt zich staande in de hierop volgende gevechten, dwalingen en intriges.

6. Het grootste gevecht van de lakon vindt plaats, die altijd afloopt met de overwinning van de goede partij.

7. Er vindt een afsluitend feest plaats in het paleis van de goede koning.

Het woord WAYANG betekent pop en theater. Het wordt als naam gebruikt voor een zestal verschillende vormen van wajang en voor drie verschillende soorten verhalen. Als vaste kenmerken kan gesteld worden dat de wajang gebruik maakt van

- een vast repertoire van verhalen met vaste personages en typen.

- een onbegrijpelijke archaïsche taal, het Oud-Javaanse Kawi

- het optreden van komische clowns, die wel begrijpelijk modern Javaans spreken

- de begeleiding door de gamelan onder leiding van de dalang, de poppenspeler.

Bij welke gelegenheid wordt de wajang opgevoerd?

- bij belangrijke feestdagen in een mensenleven: geboorte, besnijdenis en huwelijk

- bij belangrijke religieuze feestdagen zoals de geboorte van de profeet en Nieuw Jaar

- bij de Bersih Desa, het jaarlijkse feest waarin het dorp wordt 'gereinigd'.

- bij belangrijke feestdagen zoals het gregoriaanse Nieuw Jaar

- bij ruwat voorstellingen: als kwaad moet worden afgezworen.